تومريس ماساگئت ساكا
Tomris Masaget Saka

تومريس تركه ن`ين گٶروتلريني داها بٶيوك بويوتلاردا گٶره بيلمك اوچون آشاغيداكي گٶروتلرين اوزه رلرينه تيخلايينيز
براي ديدن عكسهاي ملكه تومريس در ابعاد بزرگتر بر روي عكسهاي زير كليك كنيد

قرن هفت پيش از ميلادּ سركرده قوم پروتوترك ماساگت از ساكاها، جانشين سلطنت پس از مرگ همسرش. بنا به روايتهاي افسانه اي دختر فرمانروا "آلپ ارتونا" (افراسياب)ּ وي ارتش توسعه طلب هخامنشيان را كه قصد تجاوز و اشغال آزربايجان را داشت در هم كوبيد و "كورش كبير" شاه پارسي را به قتل رسانيد. در دوره تومريس حكومت قوم ماساگئت در شمال رود آراكس (ارس) در آزربايجان باستان نيرو گرفت (برخي از تاريخدانان، قلمرو ماساگئتها را آسياي ميانه – ازبكستان كنوني و رود آراكس را آمودريا ميدانند). بنابر روايتي، حاكم پارسي "كير" (به فارسي "كورش"٬ ٥٥٩-٥٣٠) فرزند كمبوجيه، كه بر بخش جنوبي آزربايجان تسلط يافته بود، سرمست از پيروزيهايش در آسيا و فتح بابل، به قصد تسلط بر بخش شمالي آزربايجان، قلمرو حكمراني تومريس در صدد ازدواج با او برآمدּ پس از مخالفت تومريس با اين پيشنهاد، كير تصميم به حمله و اشغال سرزمين وي گرفت. تومريس نخست پيامي براي كورش فرستاد و او را دعوت به صلح نمود. اما مشاوران وي پذيرش پيشنهاد يك زن و تسليم شدن به او را دون شان شاه پارسيان دانستند. تومريس براي متوقف كردن كير سپاهي به فرماندهي پسر بزرگش "ايسپارگاپئس" گرد آوردּ او ترجيح داد كه ارتش پارسيان را به داخل قلمرو خويش بكشاند. از اينرو اجازه داد ارتش كورش از رود ارس گذشته وارد آزربايجان شمال شود. در مصاف اوليه دو سپاه، بخت از آن ارتش متجاوز پارسي بود و بخش اعظم سپاه "ايسپارگاپئس" نابود و خود وي نيز اسير شد. تومريس پيامي به كورش فرستاد و از او آزاد ساختن پسرش و عقب نشيني سپاه پارسي از قلمرو خود و اكتفايش به آنچه دارد را خواستار شد و اضافه كرد "در غير اينصورت، آنگونه خون آشام كه تو هستي، سوگند مي خورم كه تو را غرق خون سازم".

كورش اين پيشنهاد را نيز رد كرد و متعاقب آن پسر تومريس در اسارت خودكشي كرد. تومريس خود فرماندهي سپاهيانش را بر عهده گرفت و بر سپاه بسيار قويتر كير غلبه يافتּ كير شكست ناپذير در اين نبرد كشته شد و سپاه فارسي نابود شد. تومريس امر به يافتن جسد كورش داد و همانگونه كه سوگند ياد كرده بود در مراسمي سر بريده او را در تغار شراب پر از خون فرو برد و گفت: "من زنده ام و تو را در نبرد شكست داده ام. با اينهمه تو مرا ويران كردي، تو پسرم را با قساوت از من گرفتي. اما من به عهدم وفا كردم و تو را غرق خون ساختم". تومريس كه از اين نبرد و پيروزي غنائم فراوان بدست آورده بود، در سوي غربي درياي سياه شهري بنام خود تومي بنياد گذارد. گفته شده است اين شهر كه توسط رومانها توميس ناميده ميشد، همان شهر بندري كونستانچا در سواحل درياي سياه كشور روماني است.

(("تومريس" و يا "تمور" به تركي به معني غني٬ دلاور٬ مبارز٬ حياتبخش و بركت دهنده است٬ "تامئريس" در زبان قفقازي آديغه به معني شخصي است كه بر شانه ها حمل ميشود. تومريس همچنان نام يك قهرمان زن از قوم تركي باستان پچنك ميباشد.

نام "كير" و يا "كورش"، مانند كمبوجيه هر دو منشا عيلامي و غيرايراني دارد. كير نام رودخانه اي در قلمرو عيلام باستان بود كه كورش نام خود را از آن اخذ كرده است.

ايسبار-آسپار-واسپور،... در نام آسپارگاپئس پسر تومريس، در توركي باستان (بولغار) به معني شديد ميباشد. آسپاروخ نام خاقان هفتم تركان باستاني بولغار و كلمه ايسبارا-ايشپارا لقبي افتخاري براي رهبران ترك و به معني شجاع (تلفظ چيني آن سا-لو-زي) نيز از همين ريشه اند. ايشبارا نام يكي از خاقانهاي گٶك تورك (نام چيني اش شا-پو-ليو şa-po-lio ويا ساها-پو-لو-ائه saha-po-lüeh) بوده است.))