مهد-ي عوليا قاجار
Məhd-i Ulya Qacar

١٨٧٣-١٨٠٥ ميلادي. ملك جهان‌ خانم‌ مشهور به‌ نواب‌ و ملقب‌ به‌ مهدعليا، سياستزن ترك و آزربايجاني، دايي‏زاده آقامحمدخان قاجار، همسر محمد شاه، مادر ناصرالدين شاه و شاهدخت عزت الدوله (همسر امیرکبیر، مادر بزرگ محمدعلیشاه). از زنان سرنوشت ساز تاريخ تركي و آزربايجان و از قدرتمندترين زنان دولت تركي- آزربايجاني قاجار. در شانزده سالگي به عقد محمد ميرزا فرزند بزرگ عباس ميرزا نايب‏السلطنه درآمد. او از اين ازدواج صاحب دو فرزند به نام‏هاي ناصرالدين ميرزا و عزت‏الدوله گرديد. ملك جهان خانم كه از قضاي روزگار همسر ولايعتهد ايران شده بود، پس از به دنيا آوردن اولين فرزند خويش بنا به رسم معمول عصر قاجار تا آن زمان به مهدعليا ملقب شد. اين لقب از لقب زنان بانفوذ دربار امپراتوري تركي آزربايجاني صفوي اخذ شده بود و تا آن زمان به مادر ولايتعهدها گفته مي‏شد. در سال ١٨٤٨ پس از مرگ شوهرش محمدشاه با هوش و درايت خويش توانست بر تخت سلطنت دولت تركي- آزربايجاني قاجار نشسته و مدت ٤٠ روز و تا رسيدن فرزندش ناصرالدين ميرزا از تبريز عملا بر ايران و آزربايجان حكم راند. او پس از سلطنت پسرش نيز درباري در دربار ايجاد كرد و به نوعي حكومت ‏نمود. در تاريخ‌ معاصر ايران‌ هيچ‌ زني‌ به‌ اندازه‌ ي‌ مهدعليا در امور حكومت‌ مؤثر نبوده‌ است. سايه او در وراي حوادث تاريخي عصر ناصري دولت تركي آزربايجاني قاجار نيز مشهود است. او مسير تاريخ‌ ايران‌ را تغيير داد‌، با جلب مساعدت دولتهاي روسيه و انگلستان ناصرالدين شاه را بر تخت سلطنت نشاند و به قولي با تحريكات خويش صدراعظم امير كبير را به قتل رساند. مهد عليا كه قدرت خود را از حرم ميگرفت٬ با بر تخت نشستن پسرش ناصرالدين٬ باعث تحكيم و بقاء اقتدار اشراف تركان قاجاري گرديد. وي سمبل زن سالاري در اعيان و اشراف دولت تركي آزربايجاني قاجاري و نمونه مادر سالاری در میان نخبگان ايل تركي قاجار بشمار رفته است. وي با ولخرجي‏هاي بسيار و پخش انعام و هدايا دوستاني براي پسرش خريداري و از اخبار پشت پرده مطلع مي‏شد، گاه عرايض ايل قاجار و زنان درباري را به عرض شاه مي‏رسانيد و به ضمانت افراد پرداخته آنان را به مشاغل گوناگون مي‏گمارد. او به صورت زني توانا٬ بسيار باهوش، مكار و بااستعداد سياسي٬ داراي شخصيتي قوي و غرور خانوادگی، جاه‌ طلب، قدرت‌ پرست‌ و تجمل‌دوست‌ و از زيبايي‌ بي‌بهره ‌توصيف شده است. مهد عليا زنی فاضل و از زنان هم‏عصر خويش باسوادتر و با معلومات‏تر بود‌. وي به‌ شيوه‌ ي‌ چليپا خوب‌ مي‌نوشت‌ و بر ادبيات فارسي مسلط و در بيان مطالب بسيار توانا بود. مهد عليا كه در اواخر عمر نسبت به انجام امور مذهبي متمايل گشته بود، همچنين به اعياد ملي و مذهبي توجه داشت و جشن‏هايي در آن روزهاي ويژه برگزار مي‏نمود و هدايائي به اهل حرم مي‏داد.