تورخان خاتين سلجوق
Turxan Xatın Səlcuq

١٠٩٤-١٠٧٢ ميلادي. در بعضي منابع تركه ن خاتين ملقب به خاتون الجلاليه. از دولت تركي سلجوقيان كبير حاكم بر ايران فعليּ همسر سلطان ملك شاه. يكي از برجسته ترين دولتزنان تاريخ ترك. وي دختر طمغاج خان (تاپقاچ خان)، نوه ايلك خان (ايليك و يا ايله ك خان) از نسل سلاطين قاراخانلي (آل افراسياب يا ايلك خانيه) بود. او پس از ازدواج با سلطان ملكشاه، فرماندهي سپاهي متشكل از دوازده هزار سواره را بر عهده گرفت. او در كار سلطنت و جانشيني شوهرش دخالت مستقيم داشت او در صدد وليعد نمودن فرزند چهارساله خود بنام محمود به جاي پسر بزرگ ملكشاه به نام برك ياريق بود در اين امر موفق شد و پس از فوت ملكشاه نائب السلطنه فرزند خردسال خويش گشت. او همچنين قصد داشت نوه خود جعفر را به ولايتعهدي خليفه برساند و در اين راه به بركناري خواجه نظام الملك وزير سلجوقي كه او را مانعي در جهت اهداف خود مي ديد اقدام كرد و پيروز گرديد. اما در جنگ قدرت به همان سال كشته شد. سلجوقيان كه نام خود را از فرمانده ارتش دولت اوغوز يانغو سلجوق بيگ گرفته اند، قومي ترك بودند كه تاريخ آنها به تقريب از حوالي سالهاي ١٠٠٠، سالهائي كه بر ماورالنهر و تركستان حاكم بوده اند آغاز ميشودּ سلجوقيان بين قرون ١١ تا ١٤ ميلادى امپراتورى وسيعى از تركستان تا درياى مديترانه تشكيل داده بودند. آنها در سالهاي ١٠٤٠ بر قلمرو غربي دولت تركي ديگر غزنويان دست يافته و در كوتاه مدت با پايان دادن به حكومت آل بويه٬ سراسر ايران و عراق امروزي را تحت حاكميت خود در آوردندּ با مرگ سلطان سانجار (سنجر) در سال ١١١٨ افول دولت تركي سلجوقيان كبير آغاز و در نهايت به چندين دولت كوچكتر تجزيه گرديد. قاراخانيان ويا خاقانيه و ايليق خانلار٫ دولتى است كه از طرف تركهاى قارلوق٫ چيگيل٫ يغما٫ توخسى و غيره تاسيس شده است (دو شاخه شرقى و غربى٫ ١٠٤٢-١٢١٢). قسمتهاى جنوبى آذربايجان (مناطق ترك نشين استانهاى قزوين٫ مركزى و تهران) از جمله نقاطى مى باشند كه طوائف تركى تشكيل دهنده قاراخانيان به شكل انبوه در آنجا ساكن شده اند. نامهاى خرقان-قره قان٫ چگين٫ قارلوق و غيره در اين نواحى بازمانده اين طوائف مى باشد.

((تورخان نام تركيبي مركب از تور+خان است. "تور" كه ممكن است همريشه با تورك و يا از نام پادشاهي باستاني گرفته شده باشد، نام سرزمين تركان- به فارسي توران- است.

سلجوق و يا سالتيق-سارتيق ... در نام پسران و دولتها و خاندانها به معنى رها، آزاد، مستقل و قائم به ذات، بى قيد و مطلق، همچنين به معانى مبارز، بيعانه و نيز سيل كوچك است))