ديلشاد خاتين جالايير
Dilşad Xatın Calayır

١٤٣٢-١٣٣٩ ميلادي. دختر بزرگ دمشق خواجه و تورسين خاتين، نوه امير چوپان و سلطان ايلخاني احمد تگودار. وي منسوب به خاندان تركي - آزربايجاني آل جلاير يا ايلك خانيان در عراق عرب است. پس از سقوط دولت چوپاني به سال ١٣٢٧ تحت قيوميت عمه اش بغداد خاتين همسر ابوسعيد ايلخان قرار گرفت. ابوسعيد ايلخان كه با كمك و همت امير چوپان به حكومت رسيده بود در اوج جواني و قدرت، هوسراني و ناسپاسي از سر گرفت. او داماد امير چوپان را مجبور كرد تا همسر زيباي خود بغداد خاتين را طلاق گفته و پس از آن خود، او را به همسري گرفت. ديگر بار به بغداد خاتين بدگمان شد و با برادرزاده او ديلشاد خاتين ازدواج كرد. در همان زمان ازبك ها به متصرفات ايلخان حمله ور شدند و ابوسعيد را به قتل رساندند. ديلشاد خاتين از بيم جان خود متواري شد و وقتي خبر فتح تبريز توسط شيخ حسن بزرگ به او رسيد به آنجا رفت. شيخ حسن، بيوه ابوسعيد را گرامي داشته و او را به عقد خود درآورد. آنها پس از آرامش منطقه، حكومت عراق به مركزيت بغداد را به دست گرفتند و عملا تمام امور مملكتي به دست ديلشاد خاتين افتاد. ديلشاد خاتين در مقام جديد "ميصير خوجا" قاتل پدر خويش را به قتل رساند. او طي ۱۷ سال حكومت شيخ حسن بزرگ، بارها بغداد را از تهاجم اجانب حفظ كرد. ديلشاد خاتين قدرت نامحدودي در عراق جلايري و نفوذ قابل ملاحظه اي در سوريه فعلي داشت. دربار او محفل شعرا و انديشمندان بود. مهمترين شعراي دربار او سلمان ساوجي (از شهر ساوه آزربايجان) و خواجوي كرماني بودند. ديلشاد خاتين به لحاظ اعتماد زياد به مداح خود سلمان ساوجي تربيت فرزند ارشد خود سلطان اويس را به او سپرد. وي شهره به زيبارويي و خوشخوئي و عدل و داد و دستگيري از فقرا و ملقب به بلقيس زمان بود. هر چند ديلشاد خاتين به همسري حسن بزرگ در آمده بود به برخي از بقاياي چوپانيان نيز وفاداري نشان مي داد و گويا به همين سبب توسط حسن بزرگ مسموم شد. مدفن وي در نجف است.

((جالايير به معني دانا، دنياديده، باتجربه، ماهر است))