امينه بانو گيراي
Əminə Banu Giray

١٧٧٩ ميلادي. متولد قاراآغاج، جاريه امپراتور عثماني عبدالمجيد اول كه از طرف او به خان كريمه كريم خان هديه داده شد، همسر كريم گيراي، خان شبه جزيره كريمه- اوكرايين. با ٢٠ سرباز خود بر عليه روسها جنگيد. امينه بانو در امور سياسي و اداري و تصميمگيريهاي دولتي مداخله مي كرد. با فرمانروائي كاترينا، روند اشغال نظامي و الحاق شبه جزيره كريمه به روسيه شتاب گرفت. تاتارها به فرماندهي كريم گيراي، تصميم به مقاومت بر عليه ارتش تزاري كه براي اشغال كريمه در حال پيشروي بود گرفتند و براي رودررويي با طليعه سپاه تزاري، قرارگاه خود را در عجمكا در مرز اوكرايين و لهستان برپا كردند. اما پيش از رسيدن نيروهاي روس، بين تاتارها اختلاف داخلي قومي و طائفه اي بروز كرد. تاتارهاي نوقاي دست از مقاومت برداشته و صحنه را ترك كردند. تا رسيدن نيروهاي روس هنوز چند روز باقي بود و خبري از نيروهاي كمكي عثماني نيز نبود. با وضعيت جديد بوجود آمده، كريم گيراي كه ياراي مقابله با سپاه تزاري را در نيروهاي اندك خود نمي ديد تصميم به عقب نشيني گرفت. امينه بانو خطاب به تاتارها آنها را به عدم ترك مقاومت فراخواند اما تنها به جلب حمايت گروهي ٢٠ نفره از سربازان شد. اين گروه كه به رهبري امينه گيراي تصميم به مقاومت در برابر ارتش تزاري گرفته بودند، شروع به آتش زدن تمام دهات از جمله عجمكا و انبارهاي ارزاق و جبه خانه ها در مسير پيشروي ارتش تزاري كردند. نيروهاي خسته و بدون ارزاق روس هنگامي كه به كريمه رسيدند با دهكده ها و انبار ارزاق به آتش كشيده شده مواجه گرديدند. آنها به تهاجمي شديد براي بدست آوردن چند روستاي هنوز به آتش نكشيده شده كه امينه بانو و گروهش در آنجا موضع گرفته بودند نمودند. هر چند امينه بانو در اين تهاجم نهائي كشته شد اما روسها قبل از آنكه به پيروزي كامل دست يابند و با رسيدن نيروهاي عثماني مجبور به عقب نشيني شدند. گيراى لقب نخستين خان تاتار كريمه (در ساحل شمالى درياى سياه٫ واقع در اوكراين) و پس از وى لقب همه خانهاى تاتار كريمه و داغستان ويا شاهزادگان منسوب به اين خانها بوده است. برخى از محققين گرايها را اصلا باقيمانده تركان قپچاق كه در سده هاى نخستين ميلادى در سطح روسيه و اروپا پخش شده و دولتهاى چندى تاسيس نموده اند دانسته اند. منطقه شبه جزيره كريمه موطن تركهاى (تاتار) يهودى موسوم به قاراييت ويا قاراييم نيز هست كه محتملا با طوائف گرايلى-قارايى پيوندهايى دارند. بسيارى از محققين٫ قاراييت-قاراييم هاى مذكور را از اخلاف تركهاى خزر احتمالا آميخته شده با هونها شمرده اند.

(("گيراى" ويا "گراي" در زبان تركى اسم مذكر بوده و شكل تصغيرى كلمه "كر" تركى (به معنى ديو) به شكل "كر+ئى" است. همچنين نام مذكر "گئراى" در تركى٬ به معنى "آبى روشن" ويا "آبى آسمانى" است. اشكال مختلف اين كلمه به صورتهاى "كئرئى"٫ "كيرئى"٫ "كيراى" و "گيراى" در نامهاى طوائف مختلف خلقهاى تركى آذربايجانى٫ تركمن٫ ازبك٬ باشقيرد٫ تاتار٬ قزاق حفظ شده است. علاوه بر تركان٬ در ميان ديگر خلقهاى آلتايى مانند بوره ت و مونقول هم٬ طوائف و تيره هايى با نام گراى-قاراى (با پسوند تصغيرى ت به شكل "كئرئ + يت = قريت"٫ "قارائيت")٬ از جمله طائفه مشهور كرائيت - قرائيت مونغول كه بر مذهب نسطورى مسيحى بوده اند٬ ديده ميشود. (كلمه با ساقط شدن "ت" پسوند تصغير٬ به گراى تبديل شده است. گراى در زبان مغولى به معنى "لايق"٬ "مناسب" و "شايسته" است).