بٶيوك بولوقان خاتين
Böyük Buluqan Xatın

١٢٨٦ ميلادي. يكي از منسوبان بوغا يارغوجي (يارقيجي= قاضي) نهمين همسر آباقا خان بود. خان او را از مرتي خاتين قونقورات و دئسپينا خاتين (دختر ميخاييل هشتم پالايولوگوس) بيشتر مي پسنديد. (بولوقان نام سه تن از همسران ايلخانان آزربايجان-ايران، يعني "بٶيوك بولوقان خاتين"، "اولوق بولوقان خاتين" و "بولوقان خاتين خوراسانلي" است. هر سه همسر خان به جانشيني وي به ارث رسيدند و در دربار نفوذ بسياري داشتند. نام آنها بويژه در موارد وساطت آنان براي نجات دادن جان شورشيان محكوم به اعدام به ميان مي آيد) بٶيوك بولوقان خاتين مادر ملكه، دختر آباقا خان بود و قازان (غازان) نوه خان را نيز مانند پسر خود بزرگ كرد. پس از مرگ آباقا پسرش آرغون خان او را به زني گرفت. بولوقان خاتين نزد آرغون و پدرش به يك اندازه ارزش و احترام داشت. او در بخشودگي خواجه وجيه الدين فريومدي كه به شركت در توطئه بر ضد آرغون متهم شده بود سهم مهمي داشت. در مبارزه آرغون با احمد تگودار، اتكاي آرغون بر پشتيباني و رايزني بولوقان خاتين چنان آشكار بود كه امير بوغا در موقع حساس آزادي آرغون از زندان احمد ناچار شد آرغون را از انديشه شور با بولوقان بازدارد. احمد تگودار نيز با بولوقان به احترام رفتار مي كرد. بولوقان در كنار رود كورا در آزربايجان درگذشت و تابوتش را به سجاس در جنوب غربي شهر سلطانيه آزربايجان كه يكي از مدفنهاي مفروض خود آرغون بود بردند. بعدها آرغون زن ديگري را به همين نام جانشين بولوقان خاتين كرد.

((بولوقان و يا بولوغان به تركي به معني سمور است.

آرغون نامى تركى به معناى يوزپلنگ (پوما). در نام بسيارى از بزرگان ترك، هم براى زنان و هم مردان، به تنهايى و يا همراه با كلمه ديگرى بكار رفته است مانند آرغون آقا، آرغون آلپ، آرغون آتا، آرغون آى، آرغون خان (از خانان ايلخانى، نوه هولاگو خان، فرزند آباغا خان)، آرغون خاتين (بانوى همخانه هولاگوخان) آرغون قوجا (از فرماندهان دوره بابر)، آرغون نويان و .... نام والى خراسان در دوره چنگيز، همچنين نام يكى از مشاوران وى و اوگه ده (اوختاى) نيز بوده ا ست ))

ķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķķ

1) بلغان خاتون بزرگ یکی از منسوبان «بوقا یارغوچی » (قاضی ) نهمین همسر اباقاخان * بود و خان او را از مرتی خاتون قونقورات و دسپینه خاتون (دختر میخائیل هشتم پالایولوگوس ) بیشتر می پسندید. او مادر ملکه دختر اباقاخان بود و غازان نوة خان را نیز مانند پسر خود بزرگ کرد. پس از مرگ اباقا در 680 پسرش ارغون خان * او را به زنی گرفت . در جمادی الا´خرة 681 او در بخشودگی خواجه وجیه الدین فریومدی که به شرکت در توطئة بر ضد ارغون متهم شده بود سهم مهمی داشت . در مبارزة ارغون با احمد تگودار * در 683 اتکای ارغون بر پشتیبانی و رایزنی بلغان خاتون چنان آشکار بود که امیر بوقا در موقع حساس آزادی او (ارغون ) از زندان احمد ناچار شد ارغون را از اندیشة شور با بلغان بازدارد. احمد تگودار نیز با بلغان به احترام رفتار می کرد (رشیدالدین فضل الله 1957 ص 54 ـ 55 وصاف حضرة ص 130ـ133). بلغان در 23 صفر 685 در کنار رود کر درگذشت و تابوتش را به سجاس در جنوب غربی سلطانیه که یکی از مدفنهای مفروض خود ارغون بود بردند (رجوع کنید به زیپولی 1978). ارغون پاره ای از اشیای پر ارزش بلغان را نگاه داشت و بقیه از جمله هدایای گرانبهایی را که اباقاخان به وی داده بود به غازان داد. بعدها ارغون زن دیگری را به همین نام جانشین بلغان خاتون کرد (رجوع کنید به شمارة 2 سطور زیر).

بلغان خاتون نزد ارغون و پدرش به یک اندازه ارزش و احترام داشت . داستان ابراز تمایل او بر اینکه پس از مرگش زنی از خاندان او به همسری ارغون درآید حکایت از موقعیت ممتاز او دارد. بر این پایه ارغون در جستجوی همسری مناسب رسولانی به چین فرستاد. خان بزرگ کوکاچین را همراه مارکو پولو نزد او فرستاد ولی پیش از رسیدن او ارغون مرده بود و کوکاچین به همسری غازان درآمد و او اردوی پیشین دوقوزخاتون را به عروس داد. کوکاچین در شعبان 695 درگذشت (رجوع کنید به رشیدالدین فضل الله 1940 ص 39ـ40 پولو ص 38).